Social media is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Het delen van foto’s lijkt een alledaagse bezigheid geworden. Het plaatsen van foto’s op platforms zoals Facebook, Instagram en Twitter zonder toestemming van de geportretteerde staat op gespannen voet met het portretrecht en auteursrecht.
Portretrecht
Portretrecht is een onderdeel van het auteursrecht dat betrekking heeft op de bescherming van iemands beeltenis. Het portretrecht is in Nederland geregeld in de Auteurswet. Dit recht biedt individuen de mogelijkheid om controle uit te oefenen over het gebruik van hun afbeelding en voorkomt ongewenste verspreiding en publicatie van foto’s waarop zij herkenbaar zijn afgebeeld.
Toestemming en publicatie
De Auteurswet bepaalt dat voor de publicatie van een portret dat in opdracht is gemaakt, de toestemming nodig is van de geportretteerde. Indien het portret niet in opdracht is gemaakt, geldt dat de geportretteerde bezwaar kan maken tegen publicatie als hij of zij daarbij een redelijk belang heeft, zoals privacy of commerciële belangen. Een belangrijk aspect hierbij is dat de geportretteerde herkenbaar moet zijn op de foto. Dit betekent dat een foto waarin iemand onherkenbaar is afgebeeld, bijvoorbeeld door een bewerking ervan, niet automatisch onder het portretrecht valt.
Recht op privacy
De publicatie van een foto zonder toestemming kan een inbreuk zijn op het recht op privacy. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) speelt hier een rol, aangezien een foto kan worden gezien als een persoonsgegeven. De AVG vereist dat persoonsgegevens alleen worden verwerkt met een geldige grondslag, zoals toestemming van de betrokkene. Onrechtmatige publicatie kan leiden tot juridische maatregelen, zoals een verzoek tot verwijdering of schadevergoeding. Bovendien kunnen bepaalde foto’s, bijvoorbeeld gemaakt in een privécontext of waarin gevoelige informatie wordt onthuld, een nog zwaardere inbreuk op de privacy vormen.
Auteursrecht
Auteursrecht beschermt de maker van een creatief werk, zoals een foto, door hem of haar exclusieve rechten te geven op het gebruik en de verspreiding van dat werk. Het auteursrecht ontstaat automatisch bij de creatie van het werk en hoeft niet geregistreerd te worden. Dit betekent dat zodra een fotograaf een foto maakt, hij of zij automatisch de auteursrechthebbende is van die foto.
Toestemming van de maker
Wanneer iemand een foto maakt, is hij of zij de auteursrechthebbende. Dit betekent dat anderen de foto niet zonder toestemming mogen gebruiken, publiceren of bewerken. Het plaatsen van een foto op social media zonder toestemming van de maker kan een inbreuk vormen op het auteursrecht. Dit geldt ook als de foto bijvoorbeeld door een vriend of familielid is genomen; zelfs dan is toestemming vereist voor publicatie op een openbaar platform.
Uitzonderingen en beperkingen
Er zijn uitzonderingen op het auteursrecht, zoals het citaatrecht en het recht op parodie, maar deze zijn beperkt en moeten aan strikte voorwaarden voldoen. Voor het gebruik van foto’s op social media zijn deze uitzonderingen meestal niet van toepassing. Het citaatrecht bijvoorbeeld, staat toe dat delen van een werk worden gebruikt voor kritische of wetenschappelijke doeleinden, mits de bron wordt vermeld en het gebruik in verhouding staat tot het beoogde doel. Voor privégebruik en artistieke vrijheid zijn er ook beperkingen, maar meestal is dat onvoldoende om foto’s te mogen delen zonder toestemming.
Praktijkvoorbeelden
Foto’s van publieke figuren zoals topsporters en politici worden vaker zonder toestemming gedeeld, aangezien zij een lager privacybelang hebben vanwege hun publieke functie. Maar, ook hier zijn grenzen, vooral als de foto’s worden gebruikt voor commerciële doeleinden zonder toestemming. Dit onderscheid is belangrijk, omdat het gebruik van een portret voor commerciële doeleinden vaak strenger wordt beoordeeld dan gebruik in een journalistieke of artistieke context.
Max Verstappen
In 2016 was er een reclamecampagne van een supermarktketen waarin een dubbelganger van Formule 1-coureur Max Verstappen werd gebruikt. Verstappen maakte bezwaar tegen deze campagne, omdat het gebruik van zijn gelijkenis zonder zijn toestemming plaatsvond. De rechtbank stelde hem in het gelijk, met als argument dat de supermarktketen onrechtmatig gebruik had gemaakt van zijn portret en daarmee zijn commerciële belangen had geschaad. Zelfs publieke figuren, die gewend zijn aan media-aandacht kunnen bescherming zoeken tegen onrechtmatig gebruik van hun beeltenis. Verstappens zaak toont de commerciële waarde aan van portretrecht voor beroemdheden en hoe ongeautoriseerd gebruik schade kan veroorzaken, zowel financieel als voor hun imago.
Conclusie
Het plaatsen van foto’s op social media zonder toestemming van de geportretteerde of de maker kan verregaande consequenties hebben met betrekking tot zowel portretrecht als auteursrecht. Het is belangrijk om altijd toestemming te verkrijgen voordat een foto wordt gedeeld om mogelijke inbreuken op privacy en auteursrechten te vermijden. Bij twijfel is het raadzaam om juridisch advies in te winnen om mogelijke juridische complicaties en veel kosten te voorkomen.
De auteur:
Wibe Reddingius
Langelaar Klinkhamer advocaten
Reddingius@langelaarklinkhamer.com
