In de discussie rond de wolf wordt meestal niet serieus ingegaan op incidenten met wolven en de angst die het bij mensen teweeg brengt. Variabelen zoals leervermogen in een specifieke context worden niet of nauwelijks meegenomen in de discussie. Maar alle dieren, dus ook wolven, zijn constant aan het leren. Dit zorgt ervoor dat hun leefomgeving voorspelbaar en controleerbaar is. Leren is aanpassen en dus overleven.
Prooikeuze
Wolven welpen leren van hun ouders welke dieren eetbaar zijn en hoe je ze het beste kunt vangen. Idealiter vangt de wolf wilde dieren zoals ree, hert, zwijn, haas, konijn enz. Als die prooidieren om wat voor reden niet beschikbaar zijn in combinatie met de mogelijkheid ‘makkelijker’ prooien te vangen dan zal de wolf, als opportunist, zijn prooikeuze aanpassen.
In Drenthe/Zuid-Oost Friesland vallen bijna dagelijks schapen, koeien, pony’s, ezels, geiten, alpaca’s en ander vee ten prooi aan wolven. De reden dat wolven in dat gebied vee op hun menu hebben staan heeft meerdere oorzaken zoals minder aanbod van wilde dieren, makkelijk toegang tot het in overvloed aanwezige vee en minder schuwheid naar mensen. De dieren worden als ze in de directe omgeving van mensen en/of vee komen niet tegengehouden en/of verjaagd. Deze situatie in combinatie met de natuurlijke nieuwsgierigheid van jonge wolven geeft de dieren de kans om uitgebreid het aanwezige vee te onderzoeken naar de mogelijkheden om ze te vangen.
Leertheorie
De wolven in dit gebied leren ook dat mensen géén gevaar vormen en dat jagen op vee een grote slagingskans heeft. Iedereen die bekend is met de leerprincipes weet dat succesvol gedrag leidt tot herhaling waarbij het steeds opnieuw uitoefenen van het gedrag de motivatie alsmaar verder doet toenemen. Dieren die door ervaring geleerd hebben dat vee een makkelijke prooi is en dit gedrag ook voor langere tijd kunnen uitoefenen zijn steeds minder makkelijk tegen te houden of te verjagen.
Na een langere periode van succesvol vee jagen kunnen pogingen om de wolf hierin te stoppen, door het alsnog plaatsen van een betere afrastering, aanleiding zijn tot extinction burst / uitdovingsweerstand. De wolven zijn gewend dat ze onder of boven de afrastering langs kunnen, als dat bij een nieuwe afrastering in dezelfde context onmogelijk lijkt is de kans groot dat de dieren meer moeite gaan doen om hun doel te bereiken. De nieuw geplaatste wolfwerende afrastering zal dan in veel gevallen niet meer voldoende zijn. Door de hoge motivatie/frustratie zal de wolf harder gaan proberen om over of onder de afrastering te komen. Dierentuinen weten uit ervaring dat zelfs na jarenlange vruchteloze pogingen om uit een verblijf te komen de dieren alsnog succesvol zijn als hun motivatie om te ontsnappen verhoogt is. Een klassiek voorbeeld bij een andere diersoort was de ontsnapping van Bokito die door zijn hoge motivatie toch een ’onmogelijke’ barrière wist te overwinnen.
Agressie
Een ander gevaar is dat de wolf die ’betrapt’ wordt bij de poging binnen te dringen in een perceel, waar het dier al eerder is geweest, niet wegloopt maar door frustratie gedreven agressie inzet. Onderzoek met zowel duiven, ratten, als mensen heeft aangetoond dat frustratie ontstaan door extinctie zich kan vertalen in allerlei gedrag, waaronder agressie. Door generalisatie neemt de kans toe dat wolven steeds meer diersoorten als potentiële prooi gaan zien.
Volgende stap
In geval van vee eten kan er eerst de ontdekking zijn dat geit/schaap makkelijk te vangen is, dan volgt generalisatie naar kalf/pony en dan is de stap naar koe/paard nog slechts een kleine hobbel. De context is in veel gevallen hetzelfde, een weiland waarin de prooi duidelijk zichtbaar is en ook niet kan ontkomen. Eerdere ervaringen perfectioneren de jachtvaardigheden van de dieren. Bij een pony die wegrent en van zich aftrapt leert de wolf hoe hij zo’n trap kan ontwijken en waar bij zijn slachtoffer de zwakke plekken zitten. Verder generaliseren van pony naar paard is een aannemelijke volgende stap.
Klassieke conditionering
Door steeds weer prooi te bemachtigen in de buurt van mensen is de kans groot dat er klassieke conditionering ontstaat: mens betekent aanwezigheid prooi. Hiervoor hoeft de mens dus niet perse actief voer te verstrekken. Uiteraard is het laatste een extra aanleiding om schuwheid te overwinnen. Als mensen en hun context aanleiding zijn voor wolven om voer gemotiveerd te raken kan een rennende hond/kat, maar ook een klein kind in een weiland de prikkel worden om na te jagen en toe te happen (zie uitleg over generalisatie).
Afrastering
Afrastering alleen zal in lang niet alle omstandigheden het vee beschermen. Zeker wolven die gemotiveerd zijn door eerdere succesvolle ervaringen zullen langs de afrastering gaan jagen. Dit gedrag veroorzaakt paniek bij het vee. Het kan er voor zorgen dat de opgejaagde dieren zich vast lopen in de afrastering en zich daarbij zwaar verwonden. Er zijn geverifieerde incidenten bekend waar de dieren in volslagen paniek over de afrastering sprongen: hun belagers tegemoet. Een praktijkervaring met een schaapskudde heeft geresulteerd in het aanbrengen van zijstukken aan de afrastering die het jagen van de wolven wist te voorkomen. In de praktijk van weilanden naast wegen/sloten enz. is het plaatsen van zijstukken niet altijd haalbaar.
Verjagen
Vanuit leertechnisch oogpunt is het raadzaam om vooral de jonge, nieuwsgierige wolven bij de eerste pogingen om in de buurt van mensen/vee te komen te leren dat dit gedrag hen niets oplevert. Dit kan door wolfwerende afrasteringen, maar zolang dat niet voor 100 procent wordt uitgevoerd zal de wolf leren dat vee een makkelijke prooi is. Als van de 10 pogingen om in een weiland te komen er 2 ‘at random’ lukken is er sprake van een onregelmatige, intervalbekrachtiger. Leertechnisch gezien weten we dat deze vorm van succes garantie geeft dat het gedrag blijft bestaan. Het in een vroeg stadium verjagen door het toedienen van onaangename prikkels kan in theorie genoeg angst voor mensen opwekken om de dieren schuw te houden. Bij wolven die via hun ouders geleerd hebben dat vee de ‘beste’ prooi is, is het nog maar de vraag of door verjagen de dieren op afstand gehouden kunnen worden.
Ruiters op pony door wolf gevolgd
Er zijn inmiddels ook incidenten gemeld van ruiters op een pony die benaderd werden door één of meerdere wolven. De ruiters melden dat de wolf nieuwsgierig leek en hun een tijdje volgde en toen weer verdween. Iedereen die regelmatig in de natuur rijdt kan beamen dat de kans om wilde dieren te zien groot is zolang je op je pony/ paard zit. Wilde dieren zien ruiters minder als gevaar. Of dit ervaring is of het feit dat het silhouet zo anders is dat er geen link gelegd wordt met de mens zal niet altijd duidelijk aan te geven zijn. Maar als wolven geleerd hebben dat pony’s potentiële prooi zijn en mensen (pony’s worden trouwens vaak door kinderen bereden) geen gevaar vormen dan kan de ontmoeting tussen beiden een potentieel gevaarlijke situatie geven. Zeker als ruiter en pony in paniek proberen weg te komen.
Conclusie
De angst van de mensen, die dagelijks met de wolf te maken hebben, afdoen als Roodkapje syndroom gaat voorbij aan het leervermogen van wolven. Het draagt niet bij aan de bescherming van de dieren. Het neemt mensen niet serieus, vergroot de afstand tussen platteland en stad, tussen praktijk en theorie én zal het verder polariseren doen toenemen.
In belang van zowel de wolf als de mens is het tijd om met alle betrokken partijen en ook verschillende disciplines in de wetenschap serieus het gesprek aan te gaan waarbij alle mogelijkheden om het probleem op te lossen bespreekbaar zijn.
